ERZURUM KONGRESİ KARARLARI (Tam Metin)

Erzurum Kongresi Mukarreratı

Bismillahirrahmanirrahim

Şarki Anadolunun ittifak-ı tamıyla 10-23 Temmuz 1335[1] tarihinde Erzurum’da akd olunan ilk kongrenin mukarreratıdır.

Mevadd-ı Esasiye[2]

1. Vilayet-i Şarkiyye[3] ve Trabzon vilayeti ve Canik[4] Sancağı gayr-ı kabil infikakın ve camia-i Osmaniyenin bir rüknü olmak üzere bir kül teşkil eder.

            Trabzon Vilayeti ve Canik Sancağıyla Vilayat-ı Şarkiyye namını taşıyan Erzurum,     Sivas, Diyarbekir, Mamuretülaziz[5], Van, Bitlis ve bu meyandaki evliye-i mustazzile             hiçbir sebep ve bahane ile yek diğerinden ayrılmak imkanı tasavvur edilemeyen   bir kül olup saadet ve felakette iştirak-ı tammı kabul ve mukadderatı hakkında          aynı maksadı hedef-i ittihaz ederler. Bu mıntıkada yaşayan bilcümle anasır-ı İslamiye yekdiğerine karşı hürmet-i mütekabele ve hiss-i fedakarı ile meşhun ve vaziyet-i ırkiye ve içtimaiye ve şerait-i muhitelerine riayetkar öz kardeşlerdir.

2. Her türlü işgal ve müdaheleyi Rumluk ve Ermenilik teşkili gayesine matuf olarak telakki edeceğimizden müttehiden müdafaa ve mukavemet esası kabul edilmiştir:

Vatanımızda öteden beri birlikte yaşadığımız bilcümle anasır-ı Hristiyaniyenin Kavanin-i Devlet-i Aliye-i Osmaniye ile müeyyed hukuk-u müktesebelerine tamamen riayetkarız. Bunların mal, can ve ırzlarının masuniyeti mukteziyat-ı diniye, inaat-ı milliye ve esasat-ı kanuniyemizden olmakla bu esas kongrenin kanaat-ı umumiyesiyle de tekrar edilmiştir. Ancak Rum ve Ermenilerin bizzat veya bilvasıta, hafi ve celi her ne teşkil ve surette olursa olsun hakimiyet-i Osmaniye ve hukuk-u İslamiyeyi ve mevcudiyet-i milliyemizi muhal bir vaziyet almalarına katiyen müsaade edilmeyecektir. Millet ve vatanımızın zararını muidi her nevi tesisatlarına karşı milletimiz bilcümle vesait-i maddiye ve maneviyesiyle müdafaa ve mukabelede kendini sahib-i hak ve selahiyet telakki eder. Bu babda Düvel-i İtilafiye’nin herhangi bir surette vuku bulacak teşebbüsatını aynı gayenin husulune matuf bir sebep telakki eyleyeceğimizden bu takdirde dahi hukuk ve mukaddesatımızı bütün varlığımızla müdafaada  katiyen tereddüt edilmeyecektir. İcab eden esbab ve tedabir tedafiiye ittihazı zaruri görülmüştür.

3. Hükümet-i Osmaniye’nin tehlike-i inhilaline karşı saltanat ve hilafet-i Osmaniye ve İslamiye’nin bekası esas ve maksadı teşkil ettiği cihetle vilayat-ı saire ile müttehiden ve te’min-i iştirak mümkün olamadığı takdirde Anadolu-u Şarki vilayetlerince münfediren müdafaa ve mukavemet esası kabul edilmiştir.

            Gaye-i mukaddesenin temini için Şarki Anadolu Vilayetlerince vilayat-ı saire ile her nokta-i nazardan iştirak-ı mesaiyi temin emel-i katidir. Ancak hesab ül-vaziyye bu mesaiye bilfiil iştirake vilayet-i mezkurece imkan görülemediği takdirde dahi esas maksat mahfuzdur. Yani bir kül teşkül eden Şarki Anadolu vilayetlerince müttehiden gaye-i mukaddesenin istihsali için teşebbüsata devam edilecektir. Taht-ı işgalde bulunup iradelerini istimal ve serbest izhar edemeyen mahallerdeki dindaşlarımızı serdolunan şerait-i mücbirenin zevaline kadar mazur göreceğiz.

4. Hükümet-i Osmaniye bir tazyik-i düveli karşısında buraları terk ve ihmal etmek ıztırarında bulunduğu anlaşıldığı takdirde alınacak idari, siyasi, askeri vaziyetlerin tayin ve tesbiti:

            Hükümet-i Osmaniye bir tazyik-i düveli karşısında Allah göstermesin vatan-ı umuminin izmihlali namına bir mukaddeme demek olan buraları terk ve ihmal etmek ıztırarında bulunduğu takdirde yani Şarki Anadolu vilayetlerinin Hükümet-i Osmaniyeye ve makam-ı hilafete merbutiyeti muahedat imza edilmek ve düvel-i itilafiyeye muhtıra ve notalar ita olunmak suretiyle veya kanaatbahş olacak vesaik-i saire-i siyasiye ile terk ve ihmal olunduğu tahakkuk edildiği halde hilafet-i mukaddeseye ve Saltanat-ı Osmaniyeye olan merbutiyetimizi muhafaza ve temin etmek ve vatanımızı Rum ve Ermeni ayakları altında çiğnetmemek üzere derhal mıntıkası müsarih olan Şarki Anadolu’da bir idare-i mevkuta teşkil edecektir ve halen mevcud olan teşkilat ve kavanin mevzua-i devlet-i aliye-i Osmaniye dairesinde tedvir-i umura devam edilecektir ve bilcümle mülki ve askeri rüesa ve memurin-i devlet işbu idare-i mevkuteye tabi olacaktır. İdare-i mevkute tekmil ecnebi devletlerine işbu vaziyet-i cedideyi usulen ve resmen iblağ edecektir. Mevzu bahs olan idare-i mevkute teşkilat-ı milliyemizin vücuda getirdiği kongrece intihab olunacak heyettir. Tasvir edilen hal kongrenin münakıd bulunmadığı bir zamanda vukua geldiği takdirde Heyet-i Temsiliye işbu intihab vazifesini muvakkaten deruhte ederek mavekadan derhal vilayeti haberdar edecek ve hemen kongreyi içtimaya davet eyleyecektir.

5. Heyet-i Temsiliye tarafından heyet-i merkeziyeler vasıtasıyla tebligat icra edilmedikçe muhacerat memnudur. Heyet-i Temsiliye muhaceratın Vilayat-ı Şarkıyye dahilinde olmak üzere tarz-ı icrasını ve mahallini ihzar ve tesbit edecektir.

            Heyet-i Temsiliye düçar-ı taarruz olması ihtimali olan mahalleri şimdiden nazar-ı dikkate alacaktır. Bu taarruzların mahiyet ve vüsatini teemmül edecektir. Buna nazaran icab eden ahalinin siyanet-i hayatları için mesken, veasire nokta-i nazarlarından mahalli heyet-i idarelerin tedkikatına müsteniden bir plan yapacaktır. Bu plan ve bunun suret-i icrası mahalli heyet-i idarelerince şimdiden malum olacaktır. Zaman-ı icrası tehlikenin tahakkuku halinde bildirelecektir.

            Ancak esbab-ı muhtelifeden dolayı an-ı mutasavver mahalline vakt ü zamaniyle tebliğ edilmediği takdirde mahalli heyet-i idareler vakıanın haddu vesile planın tatbiki luzumuna kanaat-i tamme hasıl eder ise mesuliyeti üzerine alarak tatbik etmekle beraber Heyet-i Temsiliye’yi haberdar eyleyecektir. Mes’ele gayet mühim nazik  ve her türlü tedabire rağmen şayan-ı arzu olmayan ahval-i perişanını mucib olabileceğinden son derece iltizam-ı dikkat ve ihtiyat olunmalıdır. Ahalinin bulunduğu yerden nakl suretiyle imkan-ı tahfuz bulunmadığı takdirde ahaliyi yerinden oynatmamak şayan-ı tercih olacağından bu takdirde dahi mucib-i zarar olmayacak tarz-ı hareket iltizam ve aynı zamanda muntazam kuvvetlerin mahalli tecavüzüne karşı tedabir ittihaz eylemek sureti kabul edilecektir.

6. Yedi vilayetin nasıl yekdiğerinden gayr-ı münfik bir kül teşkil ettiğini ve buradaki hukuk-u İslamiye iskitrar ve şümulünün hiçbir suretle kabil-i izale olmadığını efkar-ı cihana karşı izhar ve iblağ etmek:

            Kongremizin hitamıyla beraber teşkilat-ı milliyemizdeki gaye ve kongremizin inikadındaki maksad ve meslek-i hareketemize dair kongrece tekrar eden hususat-ı hasıla milletimizin amal ve mutasallibat-ı vicdaniyesi gayet sarih ve kati bir beyanname ile millete ve hükümet-i merkeziyeye ve ecnebilere iblağ olunacaktır. Bundan başka maksad ve meslek teşkilatımızı neşr ve teammüm ve her tarafça hüsn-ü tefehhüm ve telkin hususunda azay-ı cemiyetten her biri ve bittabi bilcümle heyet-i idare ve heyet-i temsiliye mükellef ve muvazzaftır. Bu babda mümkün olan her türlü vesait istimal olunacaktır elyevm gazete çıkmakta olan ve gazete çıkarmak vesaiti mevcud olan veya bu vesaitin imkan-ı tedariki bulunan bilcümle merakezde ekalli bir gazeteyi o mahallin heyet-i idaresi taht-ı himayesine alacaktır. Kongrece ittihaz edilmiş ve vicdan-ı milliye mutabık olan mukarrerat ve esasat aleyhinde kavlen, kalemen, fiilen herhangi bir şahıs veya kuvvet tarafından suitefsirat ve telkinattda  bulunduğu takdirde harekat-ı vakıa bütün manasıyla millet ve vatana hıyanet telakki edilecektir.

7. Teşkilatımızın bu tasavvuratı saha-i imkana çıkarabilecek bir hale ifrağı:
   • Cemiyetin Ünvanı

Vatanımızın maruz kaldığı hadisat ve vekayii ile ve tamamen aynı maksadla vicdan-ı milliyeden doğmuş cemiyetlerin ittihad ve ittifakıyla hasıl olmuş olan kitle-i umumiye Şarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ünvaniyle tevsim kılınmıştır. İşbu milli cemiyet her türlü fırka cereyanlarından aridir.

• Maksad

Osmanlı vatanının tamamiyetini ve makam-ı muallay-ı hilafet  ve saltanatın ve istiklal-i milliyenin masuniyetini temin zımnında Kuvay-ı Milliye’yi amil ve irade-i milliyeyi hakim kılmaktır.

• Teşkilat
  1. Bilumum İslam vatandaşlar bu milli cemiyetin azay-ı tabiyesindendirler.
  2. Teşkilat her biri alelderacat yekdiğerine merbut olmak üzere köy ve mahallatdan başlayarak hiye, kaza, liva, vilayet, müstakil liva taksimatına tabidir. Köy, nahiye, kaza ve mülhak livalarda heyet-i idareler ve müstakil livalarla vilayetlerde heyet-i merkeziyeler ve kongrece müntehab bir heyet-i temsiliye vardır.
     • Köy Heyet-i İdaresi: Köyde ve mahalatda mukim köy ve mahalle halkından müntehib laakal üç azadan terekküb eder. İçlerinden biri bila intihab reis olur. Vazifesi: Köylüyü ve mahalle halkını tehlikeye karşı muhafaza ve irşad etmek ve mafevk heyetten alacağı talimatı tefehhüm ve ilan ve ahkamını tatbik ettirmektir. Köy ve mahalle halkının ahvali hakkındaki düşüncelerinden mafevk heyeti haberdar eylemektir.
     • Nahiye Heyet-i İdaresi: Nahiyeyi teşkil eden köyler heyet-i idarelerince müntehib laakal üç azadan terekküb eder. İçlerinden biri bila intihab reis olur. Vazifesi; bütün köylerdeki cereyan-ı milliyi tevhid etmek ve tehlike karşısında anları müheyya bulundurmak ve mafevk heyetten alacağı talimatı tebliğ ve tatbik ahkamını temin eylemektir.
     • Kaza Heyet-i İdaresi: Merkezde merbut mahalle ve köy ve nevahi heyet-i idareleri tarafından müntehib laakal beş azadan terekküb eder. İçlerinden biri bila intihab reis olur.

Vazifesi: Kaza dahilinde cereyan-ı milliyi tevhid etmek ve ahaliyi tehlike karşısında müheyya bulundurmak hususunda köy ve nahiye heyet-i idarelerinin vazifelerini hüsn-ü ifa ve her köy ve mahallenin ve kendisine mülhak nevahinin cesametine ve icabat-ı mevkiyesine göre bekçi teşkilatını takip ve icra ettirmek ve muvafık heyet-i idareden ahz ve telakki edeceği talimat dairesinde cemiyetin her türlü amal ve makasıdının husulünü temin teshil eylemektir. Bu teşkilat aynen tatbiki mümkün olamayan yerlerde mahallinin şerait ve icabatına muvafık bir tarzda icra olunur ve en yakın heyet-i idareye kesb-i irtibat eder.

• Liva Heyet-i İdaresi: Livaya mülhak kazalar ile merkez livaya merbut karye ve mahalat ve nevahi heyetleri tarafından müntehib laakal yedi azadan terekküb eder. İçlerinden birisi bila intihab reis olur. Ancak liva merkezlerinde ayrıca kaza teşkilatı yapılmayacak ve vazifesi bu heyet tarafından görülecektir.

Vazifesi: Cemiyetin nizamnameye mutabık olarak teşkilatını taazzi ettirmek ve bilhassa bekçi teşkilatına ehemmiyeti nisbetinde atıf-ı dikkat ettirmek ve liva mülhekatı dahilinde her türlü makasıd-ı siyasiyeden azade olan makasıd-ı nezihe ve milliyeye mani olabilecek her türlü teşebbüsatı derhal akim bırakmak ve bu hususat için lüzum görülecek mukabil vesaite müracaat eylemek ve mafevk heyet-i merkeziye ile sıkı bir temas ve irtibatta bulunarak oradan ahz edeceği talimat dairesinde hareket eylemektir. Tehiri cemiyetin maksad-ı esasına ve memleket ve milletimizin hayat ve menafine muzır ve tehlikeli olabilecek fevkalade mühim ve müstacel ahvalde liva heyet-i idaresi doğrudan doğruya Heyet-i Temsiliye’ye müracaat eder ve mensub olduğu vilayet heyet-i merkeziyesine de malumat ita eyler. Heyet-i Temsiliye livaya vereceği cevaptan vilayet heyet-i merkeziyesini de haberdar eyler.

• Müstakil Liva ve Vilayet Heyet-i Merkeziyesi: Nevahi, kaza ve liva heyet-i idareleri tarafından müntehib on azadan terekküb eder içlerinden biri bila intihab reis olur. Bu heyet aynı zamanda merkez kazasının heyet-i idaresi makamına kaimdir.

Vazifesi: Vilayet dahilinde mevcud bilcümle heyet-i idarelerin vezaif-i mevdualarını hüsn-ü ifa eylemelerini temin ve Heyet-i Temsiliye ile ihbar edeceği muhaberat netayicinden ve oradan alacağı talimat ve malumattan icab edenleri derhal haberdar eder. Teşkilat-ı Milliyeye aid hususatı bila terahhi takip ve netayicinden Heyet-i Temsiliye’ye malumat ita eyler. Vilayet hududu haricinde ve fakat cemiyetin muhiti dahilinde vuku ve hudusuna muttali olabileceği ahval ve hadisat-ı fevkaladeden hem mahallini ve hem Heyet-i Temsiliye’yi derhal haberdar eder. Heyet-i Merkeziye kongreye karşı bir senelik malumat ve hesabattan mesuldür.

• Vilayet Kongresi:
  • Makasıd-ı Milliye etrafında daha alim ve şamil bir surette anlaşmak ve tedabir-i lazımeyi ittihaz eylemek üzere senede bir defa Mart, Nisan, Mayıs ayları zarfında vilayet merkezinde bir kongre akd edilecektir. Vilayet kongresi namıyle tevsim edilecek olan işbu kongre kaza ve liva heyet-i idarelerinden müntehib ikişer azanın iştirakiyle inikad eder.

Vazifesi: Vilayet dahilinde bir senelik mesaiy-i milliye ve netayicini tedkik ve karara rabt ile umumi kongreye aid raporu ihzar ve cemiyetin vilayetine aid hususi bütçesini tayin ve tespit eyler heyet-i temsiliyeye aid mesarifi ifraz ve irsal eyler.

• Umumi Kongre:

Umumi Kongre senede bir defa 10-23 Temmuz’da in’ikad eyler. Mahall-i in’ikad Heyet-i Temsiliye ile Vilayet Heyet-i Merkeziyelerinin bilmuhabere kararlaştıracağı mahaldir. Umumi Kongre kaza, liva heyet-i idareleriyle müstakil liva ve vilayet-i merkeziyelerince müntehib birer azadan teşekkül eder. Millet ve memleketin mukadderatı hakkında her türlü müzakerat icra ve mukarrerat ittihaz eyler. Heyet-i Temsiliye’nin bir senelik icraat ve teşebbüsatını tedkik ve neticesine göre hüküm ve kararını ita eder ve Heyet-i Temsiliye’yi ibka veya tecdiden intihab ve Heyet-i Temsiliye’nin bütçesini tayin ve kabul eder.

          Heyet-i Temsiliye azaları kongre müzakeratında irad-ı kelama selahiyatdar olup itay-ı reye mezun değildir.

• Heyet-i Temsiliye:

Heyet-i Temsiliye atideki madde-i mazilede mezkur olduğu vechile kongre tarafından evsaf-ı lazımeyi haiz asgari dokuz azami onaltı azadan terekkübe eder. İçlerinden biri reis olur. Bir de heyet tahririyesi vardır. Merkezi ahval ve hadisata göre en münasip göreceği mahaldir. Şarki Anadolu vilayetlerinde mevcud teşkilat-ı milliyemizin esbab-ı beka ve devamını temin ve bu hususta lazım gelen tedabiri ihzara bilcümle heyet-i müteşekkileyi bir noktada cem ve tevhid ve temsil ederek teşkilat-ı mezkure beynindeki ahenk ve irtibatı tesis ve bu suretle amal ve makasıd-ı milliyenin sürat ve suhulet husulünü temin eder.

            Heyet-i Temsiliye nizamnamesinin mevadd-ı esasiyesinde müsarih olan maksad-ı katiy-i milliyenin bir noktasını bile ihmal etmemek şartıyla vatanın tamamiyet ve milletimizin istiklalini temin hususunda her türlü tedabire ve mükarrerat-ı siyasiye ve icraiyeyi ittihaza mezundur. Ancak mukadderat-ı memleket ve millet hakkında mühim ve esaslı kati karar ittihazından evvel heyet-i merkeziyelerin reyini istihsal eder. Mukadderatı memleket ve milleti katiyen tayin ve tesbit edecek vaziyetler için dahi son ve kati kararı kongre müzakeresi ile ita edebilir. Ahval-i fevkalade zuhurunda Heyet-i Temsiliye umumi kongreyi fevkalade olarak içtimaya davet eder. Heyet-i Temsiliye umumi kongreye karşı bütün bir senelik muamelat ve hesabattan mesuldür.

Yedinci Maddeye Zeyldir.

Heyet-i Temsiliye azaları berveche ati intihab olunur:

Heyet-i Temsiliye Şarki Anadolu vilayet ve evliye-i müstakilesinin kongrede hazır bulunan murahhasları tarafından mensup oldukları mahalli bihakkın temsil edecek zevattan vilayetler namına intihab olunacak asgari bir ve azami iki müstakil liva namına birer mümessilden teşekkül eder. İşbu mümessiller mensub oldukları vilayet ve müstakil livanın kongrede hazır bulunan murahhasları tarafından nisabın iki misline müsavi irae olunacak namzedler meyanında nisabı kadar kongre heyet-i umumiyesince tefrik ve intihab olunur ve her vilayet ve müstakil liva namlarına haiz ekseriyet olanlar heyet-i temsiliye azalığı sıfatını ihraz ederler.

Murahhasları kongreye yetişememiş olan vilayet ve evliye namına heyet-i temsiliye meyanına intihabı icab eden azalığa veyahud kongrenin münakıd olmadığı bir zamanda herhangi bir sebebden dolayı inhilal eden azalıklara intihab olunacak zevat, Heyet-i Temsiliye ile aid olduğu heyet-i merkeziyeler arasında bilmuhabere tekarrür ettirilir. Bu takdirde icab eden azayı heyet-i merkeziyeler heyet-i idarelerle bila istişare namzed olarak nisabın iki mislini bila intihab Heyet-i Temsiliye’ye bildirir ve heyetce tercih olunan zat mümessil sıfatını ihraz eder.

Heyet-i Temsiliye Şarki Anadolu’nun Heyet-i Umumiyesini temsil eder.

8. Heyet-i Temsiliye, heyet-i merkeziye ve idareler, mesail-i mühimme de selahiyetdar gördüğü zevatı azasından ad ile istişare edebilir.
9. Heyet-i İdare ve merkeziyeler bu nizamname ile tayin ve tesbit olunan esasat ve selahiyet dairesinde serbesttir.
10. Cemiyetin varidatı istiklalin kader ve münezzilatını takdir buyuran her ferdin ibraz ve izhar eyleyeceği muavenet-i nakdiyeden ibarettir.
11. İrade-i Milliyeyi hakim kılmaktaki amal-i cemiyet, ancak millet meclisinin toplanarak hukuk-u teşriiye ve murakabesine tamamen ve emniyet ve serbesti ile bilfiil sahip olmasıyla tahakkuk edeceğinden bu emniyet millet meclisinin teyidi üzerine cemiyetin alacağı vaziyet-i atiye kararıyla tayin eder.

Kongre Heyeti

Transkrip: Erol KÖMÜR

[1] 10-23 Temmuz 1919

[2] Asıl Maddeler

[3] Doğu İlleri

[4] Canik, Samsun'un Devgeriş Deresi'yle Mert Irmağı arasında Karadeniz'den içeri doğru uzanmış bir yerleşim yeridir. Cumhuriyet tarihinde 2009 yılına kadar belde olan Canik, 2009 yılında Samsun merkezden ayrılmış ve ilçe olmuştur.

[5] Elazığ