EĞİTİM PSİKOLOJİSİ LABORATUVARI - Tecrübi Ruhiyat Laboratuvarı
Mustafa Rahmi Balaban - 1923
Bu çalışmaya neden ihtiyaç duyuldu?
Eğitim Psikolojisi Laboratuvarı adıyla okuyucuların istifadesine sunduğumuz eser; Türk Eğitim Tarihinde “özel yetenekliler/üstün zekalılar” eğitimine dair araştırmaların bir parçası olarak ortaya konuldu. Başlangıçta Enderun Mektebi’nin üstün yeteneklilerin eğitimine dair bıraktığı boşluğun nasıl doldurulduğuna dair yaptığımız araştırmalarda Tanzimat ve Osmanlının son dönemine eğilmişken; Maarif Nezaretinin bu alanda sürdürdüğü çalışmaların Maarif Vekaleti tarafından da sürdürüldüğünü tanıklık ettik. I. Dünya Savaşı’nın sarsıcı etkisi; Cumhuriyetin kuruluşundaki yokluklara rağmen alana dair çalışmaların zindeliğini kaybetmeden Dünya’daki gelişmelerin yakından takip edilerek ülkemizde de geliştirilerek devam ettirilmesi bizi bu çalışmanın detaylarının yayınlanması ve yayımlanmasına yöneltti.
1924 yılında henüz Cumhuriyet’in ilk yılında “Terbiyevi Ruhiyat Laboratuvarı” adlı Mustafa Rahmi Bey (Balaban) tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından yayımlanan eser yeni hükümetin Eğitim Politikaları ve özelinde “özel yetenekliler / üstün zekalılar” ın tanılanmasına, eğitimine yönelik politikalar hakkında önemli ipuçları vermektedir. Türkiye’de yetenek tanılamalarına, üstün zekalıların eğitimine dair çalışmaların hükümet-devlet politikası olup olmadığına dair önemli belgelerden biridir aynı zamanda.
Çalışmaya ilk başladığımda “Terbiyevi Ruhiyat Laboratuvarı” adlı eserin transkripti ile yetinmek düşüncesinde iken transkript ilerledikçe çalışmanın içeriğine dair bir takım eklemelerin gerekli olacağı fikri ağır bastı. Bahsi geçen eserin öneminin Mustafa Rahmi beyin ruhiyat (psikoloji) alanında yaptığı çalışmaları, eğitimci olarak görev yaptığı kurumlardaki rolü ile birlikte düşünüldüğünde konuya daha derinlemesine intibak edileceği kanaati oluştu. Bunun için bu çalışmada Mustafa Rahmi beyin biyografisine yer verildi. Ayrıca, dönemin hükümet politikaları ile henüz Cumhuriyet ilan edilmeden önce yine Mustafa Rahmi bey tarafından kaleme alınan ve yine Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından yayımlanan Gazi Paşa Hazretlerinin Maarif Umdesi Asri Terbiye ve Maarif adlı eserin konuyla ilgili bölümlerine burada genişçe yer verildi. Bu iki eser I. T.B.M.M hükümeti tarafından başlatılan ve daha sonra Cumhuriyet hükümetlerince devam ettirilen özel yetenekliler alanına dair dönemde üretilen eğitim hizmetlerine dair önemli veriler barındırmaktadır. Eser, adeta ilk T.B.M.M. hükümetinin eğitim politikasının ana unsurlarını açıklamakta, yetenek ve zeka konularına özel önem atfetmektedir. Adından da anlaşılacağı üzere eserin hazırlanmasında I. T.B.M.M. Başkanı ve Cumhuriyetin kurucusu Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK’ün etkisi açıkça görülmektedir.
Mustafa Rahmi beyin eğitim psikolojisine yaptığı çalışmalar dönemin diğer eğitim öncülerinin çalışmaları ve Cumhuriyet hükümetlerinin eğitim politikaları birlikte değerlendirildiğinde özel yetenekliler ile üstün zekalıların eğitimine dair üretilen hizmetler daha sağlıklı değerlendirilebilecektir.
Terbiyevi Ruhiyat Laboratuvarı adlı eser; okul dönemi öğrencilerin beden, duyu organları, hafıza, psikoloji, zeka tetkiklerinin nasıl yapılacağına dair dönemin yaygın kullanılan örnekleri, örneklerin uygulanmasına dair detayları ve bunlarla ilgili tutulacak cetvelleri içeren; testlerde kullanılacak alet ve materyalin nasıl kullanılacağına dair açıklamaların yer aldığı bir klavuz kitaptır. Dönemin öğretmenleri için hazırlanan eser hangi okul düzeyine yönelik olduğu belirtilmemişse de; içerdiği test ve cetvellerin detayı okul öncesi, temel eğitim, ortaöğretim çağına dair içerikler barındırmaktadır.Terbiyevi Ruhiyat Laboratuvarı fikri yakın gelecekte araştırma ve eğitim maksadıyla üniversitelerde ve farklı kurumlarda açılacak psikoloji laboratuvarlarının da habercisi niteliğindedir.
Eserde, Terbiyevi Ruhiyat Laboratuvarı adlı kitabın transkriptine, eserin Osmanlıca tam metnine yer verilmiş araştırmacıların istifadesine sunulmuştur. Eserde kullanılan dilin yayınlandığı döneme göre çok sade ve terimlerde tutarlılık arz etmesinden dolayı ayrıca günümüz Türkçesine uyarlanmasına gidilmemiş orijinal dil muhafaza edilmiştir.
Kitap kapağı ve görseli Derin KÖMÜR tarafından eserdeki anlatılardan yola çıkılarak kurgulanmış ve tasarlanmıştır. Katkıları için müteşekkirim. Meşakkatli çalışmalar sırasında öneri ve desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen eşim İstek Aksak KÖMÜR’ün bu esere manevi katkısı büyüktür.
Özel yeteneklilerin tanılanması ve eğitimine dair yazdığı, geliştirdiği, yürüttüğü projeleri ile yurt sathında kurumlarımızın ve eğitimci meslektaşlarımızın gelişimine önemli katkı sunan; bu alana dair yapılan çalışmaların literatüre kazandırılmasında da aynı hassasiyeti gösteren Dr. Derya GÖKSU’ya ayrıca teşekkür etmek isterim.